کد مطلب:182 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:441
نماز جماعت
مسأله 1226ـ نمازجماعت از مهمترین مستحبّات و از بزرگترین شعائر اسلامی است و در روایات، فوق العاده روی آن تكیه شده است، مخصوصاً برای همسایه مسجد یا كسی كه صدای اذان مسجد را می شنود بیشتر سفارش شده و سزاوار است انسان تا می تواند نمازش را با جماعت بخواند. در روایتی آمده است كه اگر یك نفر به امام جماعت اقتدا كند هر ركعت آن ثواب 150 نماز دارد و اگر دو نفر اقتدا كند هر ركعت ثواب 600 نماز و هر قدر عدد نمازگزاران بیشتر شود ثواب نمازشان بیشتر خواهدشد و اگر عدد آنان از ده نفر بگذرد اگر تمام آسمانها كاغذ و دریاها مركّب و درختها قلم و ملائكه و انس و جن نویسنده شوند، نمی توانند ثواب یك ركعت آن را بنویسند.
مسأله 1227ـ حاضر نشدن به نماز جماعت اگر از روی بی اعتنایی و سبك شمردن باشد حرام است.
مسأله 1228ـ مستحبّ است انسان صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اوّل وقت كه فرادی (تنها) باشد بهتر است و نیز جماعتی كه مختصر بخوانند از نماز فرادی كه آن را طول دهند برتر است.
مسأله 1229ـ هرگاه جماعت برپا شود مستحبّ است كسی كه نمازش را فرادی
[231]
خوانده دوباره باجماعت بخواند و اگر بعداً بفهمد كه نماز اوّلش باطل بوده نماز دوم كافی است.
مسأله 1230ـ جایز است «امام جماعت» كه یك بار نماز خود را با جماعت
خوانده آن را با جماعت دیگری دوباره بخواند، امّا بیش از دوبار اشكال دارد، بنابراین یك امام جماعت می تواند در دو مسجد اقامه جماعت كرده و نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1231ـ كسی كه در نماز وسواس دارد و وسواس او اسباب اشكال نماز می شود، چنانچه بداند در صورتی كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت می شود باید نماز را به جماعت بخواند.
مسأله 1232ـ هیچ نماز مستحبّی را نمی توان با جماعت خواند، مگر نماز استسقاء، یعنی نمازی كه برای آمدن باران می خوانند و نماز عید فطر و قربان كه در زمان غیبت امام(علیه السلام) مستحبّ است.
مسأله 1233ـ در نمازهای یومیّه هر نمازی را می توان با هر نماز امام اقتدا كرد، مثلاً اگر امام نماز ظهر را می خواند و او نماز ظهر را قبلاً خوانده می تواند نماز عصرش را با نماز ظهر امام بخواند، ولی اگر امام برای احتیاط نمازش را اعاده كرده، نمی تواند نماز خود را با او بخواند، مگر این كه هر دو از جهت احتیاط مثل هم باشند.
مسأله 1234ـ اگر امام جماعت نماز قضا می خواند می شود به او اقتدا كرد ولی اگر نمازش را احتیاطاً قضا كند اقتدا به او اشكال دارد.
مسأله 1235ـ اگر انسان نداند نمازی را كه امام می خواند نماز نافله است یا نماز واجب نمی تواند به او اقتدا كند.
شرایط نماز جماعت
مسأله 1236ـ در جماعت چند چیز باید رعایت شود:
[232]
اوّل ـ نبودن حایل
میان امام و مأموم و همچنین میان مأمومین نسبت به یكدیگر باید چیزی كه مانع دیدن است نباشد، بلكه حایل شیشه ای نیز اشكال دارد، امّا اگر مأموم زن باشد حایل میان او و مردان مانعی ندارد.
مسأله 1237ـ اگر امام در محراب باشد و كسی پشت سر او اقتدا نكرده باشد كسانی كه در دو طرف محراب ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند نمی توانند به او اقتدا كنند، بلكه اگر كسی هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد كسانی كه دو طرف او ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند جماعت آنها اشكال دارد، ولی صفهایی كه پشت سر آنها قرار دارد نمازشان صحیح است، همچنین اگر صفها به در مسجد برسد و از آن خارج گردد.
مسأله 1238ـ هرگاه به واسطه طولانی شدن صفها كسانی كه دو طرف صف ایستاده اند امام را نمی بینند مانعی ندارد، همچنین اگر به واسطه طولانی شدن یكی از صفها كسانی كه در دو طرف آن ایستاده اند صف جلو خود را نبینند جماعتشان صحیح است.
مسأله 1239ـ كسی كه پشت ستون ایستاده اگر از طرف راست یا چپ به واسطه مأموم دیگر به امام متصل باشد كافی است.
شرط دوم ـ بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم
مسأله 1240ـ جای ایستادن امام از جای مأموم بلندتر نباشد; مگر به مقدار بسیار كم، و اگر زمین سراشیبی باشد و امام در طرفی كه بلندتر است بایستد در صورتی كه سراشیبی آن زیاد نباشد و به آن زمین مسطّح گویند مانعی ندارد.
مسأله 1241ـ بلندتر بودن جای مأموم از جای امام اشكال ندارد، ولی اگر امام در صحن مسجد بایستد و عدّه ای از مأمومین در بالكن و پشت بام، و طوری باشد كه به
[233]
آن جماعت نگویند، صحیح نیست. مثل این كه امام در طبقه اوّل بایستد و مأمومین در بعضی از طبقات بالا كه از جماعت دور است.
شرط سوّم ـ نبودن فاصله میان امام و مأموم
مسأله 1242ـ اگر یك یا چند قدم میان امام و مأموم یا مأمومین با یكدیگر فاصله باشد، بطوریكه به آن جماعت گویند مانعی ندارد، بنابراین فاصله شدن یك یا دو نفر كه نماز نمی خوانند مانعی ندارد، ولی مستحبّ است صفوف كاملاً به هم متّصل باشد.
مسأله 1243ـ هنگامی كه امام تكبیر می گوید و وارد نماز می شود در صورتی كه صفهای جلوتر آماده نماز باشند همه می توانند تكبیر بگویند و وارد نماز شوند و لازم نیست انتظار بكشند تا صفهای جلو وارد نماز شوند بلكه انتظار كشیدن بر خلاف احتیاط است.
مسأله 1244ـ هرگاه بداند یكی از صفهای جلو، نمازشان باطل است اگر صف جلو حایل شود، صفهای بعد نمی توانند اقتدا كنند.
شرط چهارم ـ مأموم جلوتر از امام نایستد
مسأله 1245ـ اگر مأموم در ابتدای جماعت یا در اثناء، جلوتر بایستد جماعت او باطل می شود، احتیاط این است كه مساوی هم نایستد، بلكه كمی عقب تر قرار گیرد و این عقب تر بودن در تمام حالات نماز مراعات گردد حتّی در حالت ركوع و سجود.
احكام جماعت
مسأله 1246ـ هرگاه مأموم بداند نماز امام قطعاً باطل است، مثلاً بداند امام وضو ندارد نمی تواند به او اقتدا كند هر چند امام متوجّه نباشد، امّا اگر مأموم بعد از نماز
[234]
بفهمد كه امام عادل نبوده و یا خدای نكرده كافر بوده است یا نمازش باطل بوده، نماز مأموم صحیح است.
مسأله 1247ـ اگر مأموم در اثناء نماز شك كند كه نیّت اقتدا كرده یا نه، چنانچه در حالی باشد كه اطمینان پیدا كند مشغول جماعت است نماز را به جماعت تمام می كند، ولی اگر اطمینان پیدا نكند باید نماز را به نیّت فرادی انجام دهد.
مسأله 1248ـ بدون عذر نمی توان از جماعت جدا شد و نیّت فرادی كرد، خواه از اوّل تصمیم بر این كار داشته باشد، یا در اثناء نماز.
مسأله 1249ـ هرگاه مأموم به واسطه عذری بعد از حمد و سوره امام از او جدا شد و نیّت فرادی كرد لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی كند باید آن مقدار را كه امام نخوانده بخواند.
مسأله 1250ـ اگر در اثناء نماز به خاطر عذری نیّت فرادی كند نمی تواند دوباره به جماعت برگردد و نیز اگر مردّد شود كه نیّت فرادی كند یا نكند و بعد تصمیم بگیرد نماز را به جماعت تمام كند جماعت او اشكال دارد، امّا هرگاه شك كند كه نیّت فرادی كرده یا نه، بنا می گذارد بر این كه نیّت فرادی نكرده است.
مسأله 1251ـ اگر موقعی كه امام در ركوع است به او اقتدا كند و به ركوع رود و به ركوع امام برسد نماز او صحیح است، خواه امام ذكر ركوع را گفته باشد یا نه و ركعت اوّل او حساب می شود، امّا اگر به ركوع امام نرسد نمازش را بطور فرادی تمام كند و بنابر احتیاط واجب اعاده نماید، همچنین اگر شك كند به ركوع امام رسیده یا نه.
مسأله 1252ـ در ركعتهای دیگر نماز (غیر از ركعت اوّل) نیز باید خود را به ركوع امام برساند و گرنه جماعت او اشكال دارد.
مسأله 1253ـ اگر موقعی كه امام در ركوع است اقتدا كند و پیش از آن كه به اندازه ركوع خم شود امام سر از ركوع بردارد، نیّت فرادی می كند و نمازش صحیح است و اعاده ندارد.
مسأله 1254ـ هرگاه در اوّل نماز یا در بین حمد و سوره اقتدا كند و خود را به ركوع
[235]
امام نرساند جماعت او صحیح نیست، مگر این كه عذری داشته باشد.
مسأله 1255ـ اگر موقعی به جماعت رسد كه امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است چنانچه بخواهد به ثواب نماز جماعت برسد باید نیّت كند و تكبیره الاحرام بگوید و بعد بنشیند و تشهّد نماز را با امام بخواند، ولی سلام نگوید و كمی صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید، بعد بایستد و نماز را ادامه دهد، یعنی حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند.
مسأله 1256ـ اگر در ركعت دوم اقتدا كند قنوت و تشهّد را با امام می خواند و احتیاط آن است كه موقع خواندن تشهّد زانوها را از زمین بلند كند و تنها انگشتان دست و سینه پا را بر زمین بگذارد (و به صورت نیمه خیز بنشیند) و بعد از تشهّد امام برخیزد و حمد و سوره بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، حمد را تمام كند و در ركوع، خود را به امام برساند.
مسأله 1257ـ كسی كه در ركعت دوم امام اقتدا می كند، باید در ركعت دوم نماز خودش كه ركعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشیند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند و برخیزد و خود را به امام برساند و چنانچه برای گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت ندارد یك مرتبه بگوید و در ركوع خود را به امام برساند.
مسأله 1258ـ اگر امام در ركعت سوم یا چهارم باشد و مأموم بداند كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمی رسد، بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا امام به ركوع برود بعد اقتدا كند.
مسأله 1259ـ هرگاه در ركعت سوّم یا چهارم به امام اقتدا كند، باید حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد فقط حمد را بخواند و خود را در ركوع به امام برساند.
مسأله 1260ـ كسی كه اطمینان دارد اگر سوره را بخواند به ركوع امام می رسد، احتیاط واجب آن است كه سوره را بخواند و در این حال اگر سوره را بخواند و اتفاقا به ركوع امام نرسد جماعتش صحیح است.
مسأله 1261ـ اگر امام ایستاده باشد و مأموم نداند در كدام ركعت است می تواند
[236]
اقتدا كند و حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و نمازش صحیح است، خواه معلوم شود امام در ركعت سوم و چهارم بوده، یا در ركعت اوّل و دوم، به شرط این كه نماز ظهر و عصر باشد كه حمد و سوره را امام آهسته می خواند.
مسأله 1262ـ اگر خیال می كرد امام در ركعت اوّل یا دوم است و حمد و سوره را نخواند و بعد از ركوع فهمید كه ركعت سوم و چهارم بوده، نمازش صحیح است، ولی اگر پیش از ركوع بفهمد باید حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد فقط حمد را بخواند و در ركوع، خود را به امام برساند.
مسأله 1263ـ هرگاه مشغول نماز مستحبّی باشد و جماعت برپا شود چنانچه می ترسد اگر نماز خود را تمام كند به جماعت نرسد مستحبّ است آن نماز را رها كند و مشغول جماعت شود.
مسأله 1264ـ هرگاه مشغول نماز واجب است و جماعت برپا شود، چنانچه وارد ركعت سوم نشده و می ترسد اگر نماز را تمام كند به جماعت نرسد مستحبّ است نیّت خود را به نماز مستحبّی برگرداند و آن را دو ركعتی تمام كرده، خود را به جماعت برساند.
مسأله 1265ـ اگر نماز امام تمام شود و مأموم هنوز مشغول تشهّد یا سلام است لازم نیست نیّت فرادی كند.
مسأله 1266ـ كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده، وقتی امام تشهّد را می خواند احتیاط آن است كه زانوها را از زمین بلند كند و انگشتان دست و سینه پا را بر زمین بگذارد و همراه او تشهّد بخواند، یا ذكر بگوید و اگر تشهّد آخر است صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد و ادامه دهد.
شرایط امام جماعت
مسأله 1267ـ امام جماعت باید «بالغ» و «عاقل» و «عادل» و «حلال زاده» و «شیعه
[237]
دوازده امامی» باشد و قرائت را صحیح بخواند و اگر مأموم مرد است امام هم باید مرد باشد، ولی امامت زن برای زن مانعی ندارد و هر انسانی حلال زاده است خواه مسلمان یا غیر مسلمان، مگر این كه خلاف آن ثابت شود.
مسأله 1268ـ «عدالت» یك حالت خداترسی باطنی است كه انسان را از انجام گناه كبیره و تكرار گناه صغیره باز می دارد و همین اندازه كه با كسی معاشرت داشته باشیم و گناهی از او نبینیم نشانه وجود عدالت است و این را حسن ظاهر كه حاكی از ملكه باطن است می گویند.
مسأله 1269ـ كسی كه سابقاً عادل بوده هرگاه شك شود كه بر عدالت باقی مانده است یا نه باید گفت عادل است، مگر این كه یقین به خلاف پیدا شود.
مسأله 1270ـ كسی كه ایستاده نماز می خواند نمی تواند به كسی كه نشسته یا خوابیده نماز می خواند اقتداكند و كسی كه نشسته نماز می خواند نمی تواند به كسی كه خوابیده نماز می خواند اقتدا كند.
مسأله 1271ـ اگر امام جماعت با تیمّم یا وضوی جبیره ای نماز می خواند می توان به او اقتدا كرد، ولی اگر به واسطه عذری با لباس نجس از روی ناچاری نماز می خواند بنابر احتیاط واجب نباید به او اقتدا كرد، همچنین كسی كه نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری كند و همچنین زن مستحاضه و بطور كلّی هر كس نماز خود را به سبب عذری ناقص می خواند حق ندارد امام جماعت برای دیگران شود (بنابر احتیاط واجب) مگر آنچه در بالا درباره تیمّم یا وضوی جبیره ای گفته شد.
مسأله 1272ـ كسی كه بیماری جذام (خوره) یا برص (پیسی) دارد بنابر احتیاط نمی تواند امام جماعت شود حتّی برای مثل خودش.
ادامه احكام جماعت
مسأله 1273ـ مأموم باید امام را در نیّت خود معیّن كند، ولی دانستن اسم او لازم
[238]
نیست، مثلاً همین اندازه كه نیّت كند اقتدا به امام حاضر می كنم و عدالت و سایر جهات در او جمع باشد كافی است.
مسأله 1274ـ ماموم باید غیر از حمد و سوره همه چیز نماز را خودش بخواند و حمد و سوره در صورتی از او ساقط است كه در ركعت اوّل و دوم با امام نماز بخواند، امّا اگر در ركعت سوم و چهارم در حال قیام امام، اقتدا كند باید حمد و سوره را خودش بخواند.
مسأله 1275ـ اگر مأموم صدای قرائت امام را در نمازهای صبح و مغرب و عشاء بشنود باید حمد و سوره را ترك كند و اگر صدای امام را نشنود جایز است حمد و سوره را بخواند، ولی باید آهسته بخواند، امّا در نمازهای ظهر و عصر احتیاط واجب آن است كه همیشه حمد و سوره را ترك نماید، امّا ذكر گفتن بطور آهسته جایز، بلكه مستحبّ است.
مسأله 1276ـ هرگاه مأموم بعضی از كلمات حمد و سوره امام، یا صدای همهمه او را بشنود احتیاط واجب ترك حمد و سوره است.
مسأله 1277ـ اگر مأموم سهواً حمد و سوره را بخواند، یا گمان كند صدایی را كه می شنود صدای امام نیست و حمد و سوره را بخواند و بعد بفهمد صدای امام بوده نمازش صحیح است و هرگاه شك كند صدای امام است یا صدای كس دیگر بنابر احتیاط حمد و سوره را نخواند.
مسأله 1278ـ مأموم نباید تكبیرة الاحرام را پیش از امام بگوید، ولی در ذكرهای دیگر مانع ندارد، هرچند احتیاط مستحب آن است كه اگر صدای امام را بشنود پیش از او نگوید.
مسأله 1279ـ مأموم باید كارهای نماز را مانند ركوع و سجود جلوتر از امام انجام ندهد، بلكه همراه امام یا كمی بعد از او به جا آورد و اگر سهوا پیش از امام سر از ركوع بردارد باید دوباره به ركوع برود و با امام سربردارد و زیادی ركوع در اینجا نماز را باطل نمی كند، ولی اگر به ركوع برگردد و پیش از آن كه به ركوع برسد امام سر
[239]
بردارد نمازش باطل است.
مسأله 1280ـ هرگاه مأموم خیال می كرد امام سر از سجده برداشته، او هم سر از سجده برداشت، باید دوباره به سجده برود و اگر این كار در هر دو سجده واقع شود زیادی دو سجده كه ركن است نماز را در اینجا باطل نمی كند، امّا اگر به سجده برگردد در حالی كه در همان لحظه امام سر از سجده برداشته است، اگر در یك سجده چنین اتفاق افتد نمازش صحیح است و اگر در دو سجده باهم باشد نمازش باطل می شود.
مسأله 1281ـ اگر اشتباهاً سر از ركوع یا سجده بردارد و سهواً یا به خیال این كه به امام نمی رسد به ركوع یا سجده نرود نمازش صحیح است.
مسأله 1282ـ هرگاه مأموم سهواً قبل از امام به ركوع رود و طوری باشد كه اگر سر بردارد به مقداری از قرائت امام می رسد باید برگردد و قرائت امام را درك كند و با او به ركوع رود و هرگاه می داند به چیزی از قرائت امام نمی رسد احتیاط واجب آن است كه سر بردارد و با امام نماز را تمام كند و نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1283ـ در تمام مواردی كه مأموم باید برگردد اگر عمداً برنگردد نمازش اشكال دارد.
مسأله 1284ـ اگر امام در ركعتی كه تشهّد ندارد اشتباهاً تشهّد بخواند، یا در ركعتی كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند، مأموم نباید تشهّد و قنوت را بخواند، ولی نمی تواند پیش از امام برخیزد، یا پیش از امام به ركوع رود، بلكه باید مطلب را با علامت و اشاره ای به او حالی كند، و اگر نشد صبر كند تا امام تشهّد و قنوت را تمام كند و بقیّه نماز را با او بخواند.
اموری كه در نماز جماعت مستحبّ است
مسأله 1285ـ مستحبّ است امور زیربه امید ثواب الهی در جماعت رعایت شود:
[240]
1ـ اگر مأموم یك مرد است در طرف راست امام، كمی عقب تر از او بایستد و اگر یك زن است در طرف راست امام طوری بایستد كه جای سجده اش مساوی زانو یا قدم امام باشد و اگر یك مرد و یك زن یا یك مرد و چند زن باشند مرد طرف راست امام و باقی پشت سر امام می ایستند و اگر چند مرد یا چند زن باشند همه پشت سر امام می ایستند و اگر چند مرد و چند زن باشند مردها پشت سر امام و زنها پشت سر مردها بایستند. 2ـ اگر امام و مأموم هر دو زن باشند در یك صف می ایستند، ولی امام كمی جلوتر می ایستد. 3ـ امام در وسط صف بایستد و اهل علم و فضیلت و تقوا در صف اوّل بایستند. 4ـ صفهای جماعت منظم باشد آنچنان كه شانه های آنان ردیف یكدیگر قرار گیرد و میان كسانی كه در یك صف ایستاده اند فاصله ای نباشد.
5ـ بعد از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاة» مأمومین همگی برخیزند و آماده جماعت شوند. 6ـ امام جماعت حال مأمومی را كه از دیگران ضعیف تر است رعایت كند و عجله نكند تا افراد ضعیف به او برسند، همچنین ركوع و سجود و قنوت را زیاد طولانی نكند، مگر این كه بداند همه كسانی كه به او اقتدا كرده اند آمادگی دارند.
7ـ امام جماعت هنگام قرائت حمد و سوره صدای خود را بلند كند تا مأمومین بشنوند ولی نه بیش از اندازه. 8ـ اگر امام در ركوع بفهمد شخص یا اشخاصی تازه رسیده اند و می خواهند اقتدا كنند ركوع را كمی طول بدهد تا به او برسند، ولی بیش از دو برابر ركوع معمولی طول ندهد، هرچند بداند شخص یا اشخاص دیگری نیز می خواهند اقتدا كنند.
اموری كه در نماز جماعت مكروه است
مسأله 1286ـ شایسته است به امید ثواب از امور زیر بپرهیزند:
1ـ اگر در صفهای جماعت جا باشد نمازگزار تنها نایستد. 2ـ مأموم ذكرهای نماز را طوری نگوید كه امام بشنود. 3ـ مسافری كه نماز ظهر و عصر و عشا را شكستهمی خواند برای كسانی كه مسافر نیستند امامت نكند، همچنین كسی كه مسافر است به شخص حاضر اقتدا نكند (البته منظور از كراهت در اینجا كمتر بودن ثواب است وگرنه نماز جماعت در هر صورت ثواب دارد).
مسأله 1227ـ حاضر نشدن به نماز جماعت اگر از روی بی اعتنایی و سبك شمردن باشد حرام است.
مسأله 1228ـ مستحبّ است انسان صبر كند كه نماز را به جماعت بخواند و نماز جماعت از نماز اوّل وقت كه فرادی (تنها) باشد بهتر است و نیز جماعتی كه مختصر بخوانند از نماز فرادی كه آن را طول دهند برتر است.
مسأله 1229ـ هرگاه جماعت برپا شود مستحبّ است كسی كه نمازش را فرادی
[231]
خوانده دوباره باجماعت بخواند و اگر بعداً بفهمد كه نماز اوّلش باطل بوده نماز دوم كافی است.
مسأله 1230ـ جایز است «امام جماعت» كه یك بار نماز خود را با جماعت
خوانده آن را با جماعت دیگری دوباره بخواند، امّا بیش از دوبار اشكال دارد، بنابراین یك امام جماعت می تواند در دو مسجد اقامه جماعت كرده و نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1231ـ كسی كه در نماز وسواس دارد و وسواس او اسباب اشكال نماز می شود، چنانچه بداند در صورتی كه نماز را با جماعت بخواند از وسواس راحت می شود باید نماز را به جماعت بخواند.
مسأله 1232ـ هیچ نماز مستحبّی را نمی توان با جماعت خواند، مگر نماز استسقاء، یعنی نمازی كه برای آمدن باران می خوانند و نماز عید فطر و قربان كه در زمان غیبت امام(علیه السلام) مستحبّ است.
مسأله 1233ـ در نمازهای یومیّه هر نمازی را می توان با هر نماز امام اقتدا كرد، مثلاً اگر امام نماز ظهر را می خواند و او نماز ظهر را قبلاً خوانده می تواند نماز عصرش را با نماز ظهر امام بخواند، ولی اگر امام برای احتیاط نمازش را اعاده كرده، نمی تواند نماز خود را با او بخواند، مگر این كه هر دو از جهت احتیاط مثل هم باشند.
مسأله 1234ـ اگر امام جماعت نماز قضا می خواند می شود به او اقتدا كرد ولی اگر نمازش را احتیاطاً قضا كند اقتدا به او اشكال دارد.
مسأله 1235ـ اگر انسان نداند نمازی را كه امام می خواند نماز نافله است یا نماز واجب نمی تواند به او اقتدا كند.
شرایط نماز جماعت
مسأله 1236ـ در جماعت چند چیز باید رعایت شود:
[232]
اوّل ـ نبودن حایل
میان امام و مأموم و همچنین میان مأمومین نسبت به یكدیگر باید چیزی كه مانع دیدن است نباشد، بلكه حایل شیشه ای نیز اشكال دارد، امّا اگر مأموم زن باشد حایل میان او و مردان مانعی ندارد.
مسأله 1237ـ اگر امام در محراب باشد و كسی پشت سر او اقتدا نكرده باشد كسانی كه در دو طرف محراب ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند نمی توانند به او اقتدا كنند، بلكه اگر كسی هم پشت سر امام اقتدا كرده باشد كسانی كه دو طرف او ایستاده اند و به واسطه دیوار محراب امام را نمی بینند جماعت آنها اشكال دارد، ولی صفهایی كه پشت سر آنها قرار دارد نمازشان صحیح است، همچنین اگر صفها به در مسجد برسد و از آن خارج گردد.
مسأله 1238ـ هرگاه به واسطه طولانی شدن صفها كسانی كه دو طرف صف ایستاده اند امام را نمی بینند مانعی ندارد، همچنین اگر به واسطه طولانی شدن یكی از صفها كسانی كه در دو طرف آن ایستاده اند صف جلو خود را نبینند جماعتشان صحیح است.
مسأله 1239ـ كسی كه پشت ستون ایستاده اگر از طرف راست یا چپ به واسطه مأموم دیگر به امام متصل باشد كافی است.
شرط دوم ـ بلندتر نبودن جای ایستادن امام از مأموم
مسأله 1240ـ جای ایستادن امام از جای مأموم بلندتر نباشد; مگر به مقدار بسیار كم، و اگر زمین سراشیبی باشد و امام در طرفی كه بلندتر است بایستد در صورتی كه سراشیبی آن زیاد نباشد و به آن زمین مسطّح گویند مانعی ندارد.
مسأله 1241ـ بلندتر بودن جای مأموم از جای امام اشكال ندارد، ولی اگر امام در صحن مسجد بایستد و عدّه ای از مأمومین در بالكن و پشت بام، و طوری باشد كه به
[233]
آن جماعت نگویند، صحیح نیست. مثل این كه امام در طبقه اوّل بایستد و مأمومین در بعضی از طبقات بالا كه از جماعت دور است.
شرط سوّم ـ نبودن فاصله میان امام و مأموم
مسأله 1242ـ اگر یك یا چند قدم میان امام و مأموم یا مأمومین با یكدیگر فاصله باشد، بطوریكه به آن جماعت گویند مانعی ندارد، بنابراین فاصله شدن یك یا دو نفر كه نماز نمی خوانند مانعی ندارد، ولی مستحبّ است صفوف كاملاً به هم متّصل باشد.
مسأله 1243ـ هنگامی كه امام تكبیر می گوید و وارد نماز می شود در صورتی كه صفهای جلوتر آماده نماز باشند همه می توانند تكبیر بگویند و وارد نماز شوند و لازم نیست انتظار بكشند تا صفهای جلو وارد نماز شوند بلكه انتظار كشیدن بر خلاف احتیاط است.
مسأله 1244ـ هرگاه بداند یكی از صفهای جلو، نمازشان باطل است اگر صف جلو حایل شود، صفهای بعد نمی توانند اقتدا كنند.
شرط چهارم ـ مأموم جلوتر از امام نایستد
مسأله 1245ـ اگر مأموم در ابتدای جماعت یا در اثناء، جلوتر بایستد جماعت او باطل می شود، احتیاط این است كه مساوی هم نایستد، بلكه كمی عقب تر قرار گیرد و این عقب تر بودن در تمام حالات نماز مراعات گردد حتّی در حالت ركوع و سجود.
احكام جماعت
مسأله 1246ـ هرگاه مأموم بداند نماز امام قطعاً باطل است، مثلاً بداند امام وضو ندارد نمی تواند به او اقتدا كند هر چند امام متوجّه نباشد، امّا اگر مأموم بعد از نماز
[234]
بفهمد كه امام عادل نبوده و یا خدای نكرده كافر بوده است یا نمازش باطل بوده، نماز مأموم صحیح است.
مسأله 1247ـ اگر مأموم در اثناء نماز شك كند كه نیّت اقتدا كرده یا نه، چنانچه در حالی باشد كه اطمینان پیدا كند مشغول جماعت است نماز را به جماعت تمام می كند، ولی اگر اطمینان پیدا نكند باید نماز را به نیّت فرادی انجام دهد.
مسأله 1248ـ بدون عذر نمی توان از جماعت جدا شد و نیّت فرادی كرد، خواه از اوّل تصمیم بر این كار داشته باشد، یا در اثناء نماز.
مسأله 1249ـ هرگاه مأموم به واسطه عذری بعد از حمد و سوره امام از او جدا شد و نیّت فرادی كرد لازم نیست حمد و سوره را بخواند، ولی اگر پیش از تمام شدن حمد و سوره نیّت فرادی كند باید آن مقدار را كه امام نخوانده بخواند.
مسأله 1250ـ اگر در اثناء نماز به خاطر عذری نیّت فرادی كند نمی تواند دوباره به جماعت برگردد و نیز اگر مردّد شود كه نیّت فرادی كند یا نكند و بعد تصمیم بگیرد نماز را به جماعت تمام كند جماعت او اشكال دارد، امّا هرگاه شك كند كه نیّت فرادی كرده یا نه، بنا می گذارد بر این كه نیّت فرادی نكرده است.
مسأله 1251ـ اگر موقعی كه امام در ركوع است به او اقتدا كند و به ركوع رود و به ركوع امام برسد نماز او صحیح است، خواه امام ذكر ركوع را گفته باشد یا نه و ركعت اوّل او حساب می شود، امّا اگر به ركوع امام نرسد نمازش را بطور فرادی تمام كند و بنابر احتیاط واجب اعاده نماید، همچنین اگر شك كند به ركوع امام رسیده یا نه.
مسأله 1252ـ در ركعتهای دیگر نماز (غیر از ركعت اوّل) نیز باید خود را به ركوع امام برساند و گرنه جماعت او اشكال دارد.
مسأله 1253ـ اگر موقعی كه امام در ركوع است اقتدا كند و پیش از آن كه به اندازه ركوع خم شود امام سر از ركوع بردارد، نیّت فرادی می كند و نمازش صحیح است و اعاده ندارد.
مسأله 1254ـ هرگاه در اوّل نماز یا در بین حمد و سوره اقتدا كند و خود را به ركوع
[235]
امام نرساند جماعت او صحیح نیست، مگر این كه عذری داشته باشد.
مسأله 1255ـ اگر موقعی به جماعت رسد كه امام مشغول خواندن تشهّد آخر نماز است چنانچه بخواهد به ثواب نماز جماعت برسد باید نیّت كند و تكبیره الاحرام بگوید و بعد بنشیند و تشهّد نماز را با امام بخواند، ولی سلام نگوید و كمی صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید، بعد بایستد و نماز را ادامه دهد، یعنی حمد و سوره را بخواند و آن را ركعت اوّل نماز خود حساب كند.
مسأله 1256ـ اگر در ركعت دوم اقتدا كند قنوت و تشهّد را با امام می خواند و احتیاط آن است كه موقع خواندن تشهّد زانوها را از زمین بلند كند و تنها انگشتان دست و سینه پا را بر زمین بگذارد (و به صورت نیمه خیز بنشیند) و بعد از تشهّد امام برخیزد و حمد و سوره بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد، حمد را تمام كند و در ركوع، خود را به امام برساند.
مسأله 1257ـ كسی كه در ركعت دوم امام اقتدا می كند، باید در ركعت دوم نماز خودش كه ركعت سوم امام است بعد از دو سجده بنشیند و تشهّد را به مقدار واجب بخواند و برخیزد و خود را به امام برساند و چنانچه برای گفتن سه مرتبه تسبیحات وقت ندارد یك مرتبه بگوید و در ركوع خود را به امام برساند.
مسأله 1258ـ اگر امام در ركعت سوم یا چهارم باشد و مأموم بداند كه اگر اقتدا كند و حمد را بخواند به ركوع امام نمی رسد، بنابر احتیاط واجب باید صبر كند تا امام به ركوع برود بعد اقتدا كند.
مسأله 1259ـ هرگاه در ركعت سوّم یا چهارم به امام اقتدا كند، باید حمد و سوره را بخواند و اگر برای سوره وقت ندارد فقط حمد را بخواند و خود را در ركوع به امام برساند.
مسأله 1260ـ كسی كه اطمینان دارد اگر سوره را بخواند به ركوع امام می رسد، احتیاط واجب آن است كه سوره را بخواند و در این حال اگر سوره را بخواند و اتفاقا به ركوع امام نرسد جماعتش صحیح است.
مسأله 1261ـ اگر امام ایستاده باشد و مأموم نداند در كدام ركعت است می تواند
[236]
اقتدا كند و حمد و سوره را به قصد قربت بخواند و نمازش صحیح است، خواه معلوم شود امام در ركعت سوم و چهارم بوده، یا در ركعت اوّل و دوم، به شرط این كه نماز ظهر و عصر باشد كه حمد و سوره را امام آهسته می خواند.
مسأله 1262ـ اگر خیال می كرد امام در ركعت اوّل یا دوم است و حمد و سوره را نخواند و بعد از ركوع فهمید كه ركعت سوم و چهارم بوده، نمازش صحیح است، ولی اگر پیش از ركوع بفهمد باید حمد و سوره را بخواند و اگر وقت ندارد فقط حمد را بخواند و در ركوع، خود را به امام برساند.
مسأله 1263ـ هرگاه مشغول نماز مستحبّی باشد و جماعت برپا شود چنانچه می ترسد اگر نماز خود را تمام كند به جماعت نرسد مستحبّ است آن نماز را رها كند و مشغول جماعت شود.
مسأله 1264ـ هرگاه مشغول نماز واجب است و جماعت برپا شود، چنانچه وارد ركعت سوم نشده و می ترسد اگر نماز را تمام كند به جماعت نرسد مستحبّ است نیّت خود را به نماز مستحبّی برگرداند و آن را دو ركعتی تمام كرده، خود را به جماعت برساند.
مسأله 1265ـ اگر نماز امام تمام شود و مأموم هنوز مشغول تشهّد یا سلام است لازم نیست نیّت فرادی كند.
مسأله 1266ـ كسی كه یك ركعت از امام عقب مانده، وقتی امام تشهّد را می خواند احتیاط آن است كه زانوها را از زمین بلند كند و انگشتان دست و سینه پا را بر زمین بگذارد و همراه او تشهّد بخواند، یا ذكر بگوید و اگر تشهّد آخر است صبر كند تا امام سلام نماز را بگوید و بعد برخیزد و ادامه دهد.
شرایط امام جماعت
مسأله 1267ـ امام جماعت باید «بالغ» و «عاقل» و «عادل» و «حلال زاده» و «شیعه
[237]
دوازده امامی» باشد و قرائت را صحیح بخواند و اگر مأموم مرد است امام هم باید مرد باشد، ولی امامت زن برای زن مانعی ندارد و هر انسانی حلال زاده است خواه مسلمان یا غیر مسلمان، مگر این كه خلاف آن ثابت شود.
مسأله 1268ـ «عدالت» یك حالت خداترسی باطنی است كه انسان را از انجام گناه كبیره و تكرار گناه صغیره باز می دارد و همین اندازه كه با كسی معاشرت داشته باشیم و گناهی از او نبینیم نشانه وجود عدالت است و این را حسن ظاهر كه حاكی از ملكه باطن است می گویند.
مسأله 1269ـ كسی كه سابقاً عادل بوده هرگاه شك شود كه بر عدالت باقی مانده است یا نه باید گفت عادل است، مگر این كه یقین به خلاف پیدا شود.
مسأله 1270ـ كسی كه ایستاده نماز می خواند نمی تواند به كسی كه نشسته یا خوابیده نماز می خواند اقتداكند و كسی كه نشسته نماز می خواند نمی تواند به كسی كه خوابیده نماز می خواند اقتدا كند.
مسأله 1271ـ اگر امام جماعت با تیمّم یا وضوی جبیره ای نماز می خواند می توان به او اقتدا كرد، ولی اگر به واسطه عذری با لباس نجس از روی ناچاری نماز می خواند بنابر احتیاط واجب نباید به او اقتدا كرد، همچنین كسی كه نمی تواند از بیرون آمدن بول و غائط خودداری كند و همچنین زن مستحاضه و بطور كلّی هر كس نماز خود را به سبب عذری ناقص می خواند حق ندارد امام جماعت برای دیگران شود (بنابر احتیاط واجب) مگر آنچه در بالا درباره تیمّم یا وضوی جبیره ای گفته شد.
مسأله 1272ـ كسی كه بیماری جذام (خوره) یا برص (پیسی) دارد بنابر احتیاط نمی تواند امام جماعت شود حتّی برای مثل خودش.
ادامه احكام جماعت
مسأله 1273ـ مأموم باید امام را در نیّت خود معیّن كند، ولی دانستن اسم او لازم
[238]
نیست، مثلاً همین اندازه كه نیّت كند اقتدا به امام حاضر می كنم و عدالت و سایر جهات در او جمع باشد كافی است.
مسأله 1274ـ ماموم باید غیر از حمد و سوره همه چیز نماز را خودش بخواند و حمد و سوره در صورتی از او ساقط است كه در ركعت اوّل و دوم با امام نماز بخواند، امّا اگر در ركعت سوم و چهارم در حال قیام امام، اقتدا كند باید حمد و سوره را خودش بخواند.
مسأله 1275ـ اگر مأموم صدای قرائت امام را در نمازهای صبح و مغرب و عشاء بشنود باید حمد و سوره را ترك كند و اگر صدای امام را نشنود جایز است حمد و سوره را بخواند، ولی باید آهسته بخواند، امّا در نمازهای ظهر و عصر احتیاط واجب آن است كه همیشه حمد و سوره را ترك نماید، امّا ذكر گفتن بطور آهسته جایز، بلكه مستحبّ است.
مسأله 1276ـ هرگاه مأموم بعضی از كلمات حمد و سوره امام، یا صدای همهمه او را بشنود احتیاط واجب ترك حمد و سوره است.
مسأله 1277ـ اگر مأموم سهواً حمد و سوره را بخواند، یا گمان كند صدایی را كه می شنود صدای امام نیست و حمد و سوره را بخواند و بعد بفهمد صدای امام بوده نمازش صحیح است و هرگاه شك كند صدای امام است یا صدای كس دیگر بنابر احتیاط حمد و سوره را نخواند.
مسأله 1278ـ مأموم نباید تكبیرة الاحرام را پیش از امام بگوید، ولی در ذكرهای دیگر مانع ندارد، هرچند احتیاط مستحب آن است كه اگر صدای امام را بشنود پیش از او نگوید.
مسأله 1279ـ مأموم باید كارهای نماز را مانند ركوع و سجود جلوتر از امام انجام ندهد، بلكه همراه امام یا كمی بعد از او به جا آورد و اگر سهوا پیش از امام سر از ركوع بردارد باید دوباره به ركوع برود و با امام سربردارد و زیادی ركوع در اینجا نماز را باطل نمی كند، ولی اگر به ركوع برگردد و پیش از آن كه به ركوع برسد امام سر
[239]
بردارد نمازش باطل است.
مسأله 1280ـ هرگاه مأموم خیال می كرد امام سر از سجده برداشته، او هم سر از سجده برداشت، باید دوباره به سجده برود و اگر این كار در هر دو سجده واقع شود زیادی دو سجده كه ركن است نماز را در اینجا باطل نمی كند، امّا اگر به سجده برگردد در حالی كه در همان لحظه امام سر از سجده برداشته است، اگر در یك سجده چنین اتفاق افتد نمازش صحیح است و اگر در دو سجده باهم باشد نمازش باطل می شود.
مسأله 1281ـ اگر اشتباهاً سر از ركوع یا سجده بردارد و سهواً یا به خیال این كه به امام نمی رسد به ركوع یا سجده نرود نمازش صحیح است.
مسأله 1282ـ هرگاه مأموم سهواً قبل از امام به ركوع رود و طوری باشد كه اگر سر بردارد به مقداری از قرائت امام می رسد باید برگردد و قرائت امام را درك كند و با او به ركوع رود و هرگاه می داند به چیزی از قرائت امام نمی رسد احتیاط واجب آن است كه سر بردارد و با امام نماز را تمام كند و نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1283ـ در تمام مواردی كه مأموم باید برگردد اگر عمداً برنگردد نمازش اشكال دارد.
مسأله 1284ـ اگر امام در ركعتی كه تشهّد ندارد اشتباهاً تشهّد بخواند، یا در ركعتی كه قنوت ندارد اشتباهاً قنوت بخواند، مأموم نباید تشهّد و قنوت را بخواند، ولی نمی تواند پیش از امام برخیزد، یا پیش از امام به ركوع رود، بلكه باید مطلب را با علامت و اشاره ای به او حالی كند، و اگر نشد صبر كند تا امام تشهّد و قنوت را تمام كند و بقیّه نماز را با او بخواند.
اموری كه در نماز جماعت مستحبّ است
مسأله 1285ـ مستحبّ است امور زیربه امید ثواب الهی در جماعت رعایت شود:
[240]
1ـ اگر مأموم یك مرد است در طرف راست امام، كمی عقب تر از او بایستد و اگر یك زن است در طرف راست امام طوری بایستد كه جای سجده اش مساوی زانو یا قدم امام باشد و اگر یك مرد و یك زن یا یك مرد و چند زن باشند مرد طرف راست امام و باقی پشت سر امام می ایستند و اگر چند مرد یا چند زن باشند همه پشت سر امام می ایستند و اگر چند مرد و چند زن باشند مردها پشت سر امام و زنها پشت سر مردها بایستند. 2ـ اگر امام و مأموم هر دو زن باشند در یك صف می ایستند، ولی امام كمی جلوتر می ایستد. 3ـ امام در وسط صف بایستد و اهل علم و فضیلت و تقوا در صف اوّل بایستند. 4ـ صفهای جماعت منظم باشد آنچنان كه شانه های آنان ردیف یكدیگر قرار گیرد و میان كسانی كه در یك صف ایستاده اند فاصله ای نباشد.
5ـ بعد از گفتن «قَدْ قامَتِ الصَّلاة» مأمومین همگی برخیزند و آماده جماعت شوند. 6ـ امام جماعت حال مأمومی را كه از دیگران ضعیف تر است رعایت كند و عجله نكند تا افراد ضعیف به او برسند، همچنین ركوع و سجود و قنوت را زیاد طولانی نكند، مگر این كه بداند همه كسانی كه به او اقتدا كرده اند آمادگی دارند.
7ـ امام جماعت هنگام قرائت حمد و سوره صدای خود را بلند كند تا مأمومین بشنوند ولی نه بیش از اندازه. 8ـ اگر امام در ركوع بفهمد شخص یا اشخاصی تازه رسیده اند و می خواهند اقتدا كنند ركوع را كمی طول بدهد تا به او برسند، ولی بیش از دو برابر ركوع معمولی طول ندهد، هرچند بداند شخص یا اشخاص دیگری نیز می خواهند اقتدا كنند.
اموری كه در نماز جماعت مكروه است
مسأله 1286ـ شایسته است به امید ثواب از امور زیر بپرهیزند:
1ـ اگر در صفهای جماعت جا باشد نمازگزار تنها نایستد. 2ـ مأموم ذكرهای نماز را طوری نگوید كه امام بشنود. 3ـ مسافری كه نماز ظهر و عصر و عشا را شكستهمی خواند برای كسانی كه مسافر نیستند امامت نكند، همچنین كسی كه مسافر است به شخص حاضر اقتدا نكند (البته منظور از كراهت در اینجا كمتر بودن ثواب است وگرنه نماز جماعت در هر صورت ثواب دارد).